'Handelsembargo's gaan vaker voorkomen'

Steeds vaker klinkt de term 'deglobalisering', maar is hier ook daadwerkelijk sprake van? Daarover bevragen we Tristan Kohl (39), hoofddocent internationale economie aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Neemt het aantal handelsembargo's inderdaad toe, of is dat sentiment?
"Het aantal sancties – waaronder handelsembargo's - neemt gestaag toe. En dat is ook logisch. De wereldhandel is sinds enkele decennia immers fors toegenomen, zodoende zitten landen en economieën meer in elkaars vaarwater en kunnen sancties sneller als middel worden ingezet om landen onder economische druk proberen te zetten. Maar handelsembargo's zijn een extreme vorm van een handelsbeperking om een groot deel van de handel stil te leggen. In de praktijk wordt eerder voor lichtere vormen gekozen, al dan niet in combinatie met het inzetten van andere middelen via diplomatische of militaire kanalen."

Kun je stellen dat handelssancties effectief zijn, zoals het Westen nu beoogt om Rusland op andere gedachten te brengen?
"Vaak worden handelssancties gekoppeld aan andere maatregelen. Bijvoorbeeld dat Westerse landen nu Russische tegoeden bevriezen en prominente Russen reisbeperkingen opleggen. Het is echter een misvatting om te denken dat dergelijke sancties Rusland zondermeer doet stoppen met oorlogsvoering. Daarvoor is meer nodig. Denk daarbij aan de diplomatieke onderhandelingen en de inzet van strijdkrachten, of – zoals nu gebeurt – het leveren van wapens aan Oekraïne."

"Dit maakt het lastiger om te beoordelen of handelssancties effectief zijn. Dat hangt er dus maar net van af wat precies het doel van een specifieke sanctie is: een land economisch/politiek ontwrichten of een oorlog voorkomen. Sancties worden ook steeds vaker ingezet om een transitie in landen aan te wakkeren, bijvoorbeeld voor betere mensenrechten. Dergelijke maatregelen houden vaak lang aan. Dit maakt het lastig om de effectiviteit ervan op de korte termijn te beoordelen."

Landen kunnen zelf ook sancties opleggen door hun eigen economie te beschermen. India legde kortgeleden nog de eigen tarwe- en suikerexport stil door een tegenvallende oogst. Verwacht je dat het aantal handelssancties zal toenemen?
"De maatregelen van India verbazen mij niet. India is namelijk een protectionistisch land. Wanneer de oogst tegenvalt, is het stilleggen van de export een logisch gevolg om in de bevoorrading van cruciale middelen in eigen land te kunnen voorzien. Of het aantal sancties in de toekomst verder zal toenemen? Dat is wel te verwachten: sancties en andere protectionistische maatregelen getuigen namelijk van politiek leiderschap. Spierballentaal zogezegd. Het smaakt waarschijnlijk naar meer. Zeker in de aanloop naar verkiezingen."

Sancties zijn in zekere zin een vorm van deglobalisering, waarover steeds vaker wordt gesproken. Zie jij die trend ook?
"Sinds de jaren '80 was duidelijk sprake van handelsliberalisering en globalisering. Economieën werden met elkaar verbonden en de wereldhandel nam snel toe. De afgelopen vijf à tien jaar zijn landen meer regeltjes gaan bedenken om de eigen economie te beschermen. Je zou kunnen spreken van een terugtrekkende beweging. Vaak zijn dit technische maatregelen op ministerieel niveau die niet snel in het oog springen. Denk bijvoorbeeld aan het opleggen van fytosanitaire eisen bij agrarische- en foodproducten. De verkiezing van Trump als president van de VS in 2016 en de Brexit, bevestigden eveneens deze trend. Globalisering levert namelijk ook verliezers op, doordat banen bijvoorbeeld naar lagelonenlanden verdwijnen. De Covid-crisis doet ons bovendien realiseren dat het gevaarlijk is om afhankelijk te zijn van de maakindustrie in één land. En de oorlog in Oekraïne toont de kwetsbaarheid rondom de beschikbaarheid van granen. Je kunt dan verwachten dat er meer regionale spreiding gaat plaatsvinden. Bijvoorbeeld dat landen meer geneigd zijn om hun voedsel en energiebehoefte zelf te gaan organiseren."

Kleven daar ook nadelen aan? 
"Dat kun je wel stellen ja. Denk bijvoorbeeld aan klimaatverandering wat wereldwijd een urgent probleem is. Dit delen we gemeenschappelijk en kunnen landen niet geïsoleerd oplossen. Nu landen massaal het Russische gas weren en daardoor de energieprijzen torenhoog zijn, bestaat bovendien het gevaar dat de maatschappelijk wil voor de energietransitie afbrokkelt. Ook inflatie is een gevaar. Een vrijemarkteconomie met vrije handel leidt in theorie tot de laatste prijs en de beste innovaties. Maar door deglobalisering, sancties, en het herorganiseren van productieketens binnen de eigen grenzen nemen de kosten ook weer toe, met prijsstijgingen en verdere inflatie als gevolg."