Over de populariteit van vleesvervangers valt niet te twisten. De schappen liggen er tegenwoordig vol mee en de consument laat de producten steeds vaker in zijn winkelmandje glijden. Wat dat betreft staat de markt voor visvervangers nog in de kinderschoenen. Valt hier eenzelfde opmars te verwachten?
Tonijnsalade zonder tonijn, vissticks zonder vis en rauwe zalm waar geen zalm aan te pas is gekomen. Voorzichtig zien we dergelijke plantaardige producten oppoppen in de supermarkt. Maar in tegenstelling tot het brede aanbod vleesvervangers vullen visvervangers hooguit een klein hoekje van het winkelschap. Producenten lijken nog moeite te hebben met het imiteren van een goed stuk vis. En de vraag vanuit consumenten groeit, maar de urgentie om over te schakelen op plantaardig lijkt bij vis minder groot dan bij vlees.
Het zijn twee redenen die elkaar in de greep houden. Zolang de consument er nauwelijks naar kraait, zal de producent weinig bereid zijn te investeren in productvernieuwing. Andersom blijft de animo vanuit vraagzijde klein zolang het aanbod beperkt is. En zo zit de markt voor plantaardige vis op het punt waar die van vleesvervangers zich jaren geleden bevond. Kijken we echter naar hoe hard laatstgenoemde groeit, dan kan het niet anders dan dat ook visvervangers nog flink in populariteit gaan stijgen. Verschillende ontwikkelingen geven daar aanleiding toe.
Mondiale visconsumptie groeit
Allereerst wordt er wereldwijd steeds meer vis geconsumeerd. Ging het in 1961 nog om negen kilo vis per hoofd van de bevolking, in 2017 was dat getal gestegen tot 20,3 kilo. Dat blijkt uit cijfers van de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO). Vis past in een gevarieerd en gezond voedingspatroon, onder meer vanwege de gezonde vetten en eiwitten. In 2017 was vis goed voor ongeveer 17% van onze totale consumptie van dierlijke eiwitten. En van alle eiwitten die wereldwijd werden geconsumeerd had vis een aandeel van 7%.
Dankzij de opkomst van aquacultuur stijgt de beschikbaarheid van vis. Daarmee is de verwachting dat de consumptiegroei doorzet. En de kans is groot dat visvervangers daar ook een graantje van meepikken. Immers, consumenten schakelen steeds vaker over op plantaardige alternatieven. Zo blijkt ook uit onderzoek van ProVeg Nederland. En overheden stimuleren die ontwikkeling met het oog op een duurzame toekomst. Zo heeft de Europese Unie op dit vlak duidelijke ambities omschreven in de green deal.
Gezondheidsaspecten van vis
Er zijn voor de consument twee redenen om te kiezen voor plantaardig. Enerzijds vanwege de positieve gezondheidsaspecten, anderzijds om het milieu te sparen. Bij de keuze voor vleesvervangers wegen beide motieven zwaar mee. Voor vis ligt dat iets genuanceerder. Het eten van vis wordt – meer dan bij vlees – beschouwd als een belangrijke bijdrage aan de gezondheid. En dat zal de consument minder snel naar plantaardige alternatieven doen uitwijken.
Tegelijkertijd wordt er steeds meer kweekvis geconsumeerd wat een verhoogd risico op de aanwezigheid van chemicaliën geeft. De Hoge Gezondheidsraad adviseert daarom (maximaal) twee porties vis per week te eten. Daarmee wordt de deur voor de markt van visvervangers verder geopend. De uitdaging voor producenten van visvervangers is om vis na te bootsen, met een vergelijkbare textuur en smaak, dat enkel de gezonde eigenschappen van vis bevat. Dan ontstaat er een gezondere keuze dan echte vis.
Groeiende zorgen over overbevissing
Bovendien een keuze die vermoedelijk een lagere milieu-impact heeft. Er zijn tenslotte zorgen over de duurzaamheid van de visserij en overbevissing van de oceanen. Die zorgen worden bij de consument verder aangewakkerd door de Netflix-documentaire Seaspiracy. De documentaire is niet onomstreden, maar het sentiment zorgt er hoogstwaarschijnlijk voor dat de consument in de toekomst vaker op zoek gaat naar plantaardige vervangers van vis.
Kansen dus voor de producenten van visvervangers. Hun grootste uitdaging is om de smaak en structuur van vis te evenaren. Vaak wordt hiervoor net als bij vleesvervangers soja als basis gebruikt. Of andere eiwitten uit bijvoorbeeld tarwe of erwten. Biorefinery Solutions gaat nog een stap verder en maakt een tonijnvervanger van eiwit uit moutkiemen, een reststroom van de bierbrouwerij. Om visvervangers een zilte smaak te geven, wordt vaak zeewier gebruikt. Een inmiddels bekend resultaat daarvan is ook The Dutch Weed Burger, het bedrijf dat naast de zeewierburger nu ook met Sea Nuggets komt.
Rauwe en verse vis uitdaging
Het zijn ook dit soort producten die we tot nu toe in de supermarkt treffen. Zo verkoopt Albert Heijn onder het eigen label plantaardige visburgers, zeesticks en kibbeling. Net als vissalades zijn dergelijke visproducten makkelijker na te bootsen dan verse en rauwe vis. Toch zien we ook op dat vlak de eerste resultaten op de markt verschijnen. Zo verkoopt Jumbo de producten van Vegan Zeastar met onder meer veganistische tonijn, zalm en garnalen. Het kan niet anders dan dat er komende jaren nog veel broertjes en zusjes bij komen. Maar de consument bepaalt de uiteindelijke doorbraak van visvervangers.
