Wat zuivelconcern A-ware in de afgelopen jaren in Heerenveen heeft neergezet, is indrukwekkend. Net toen de nieuwe mozzarella kaasmakerij en roomfabriek begin dit jaar operationeel waren, kwam de coronapandemie. Dit raakt de afzet. "Zonder de coronacrisis had de melkprijs misschien wel €0,05 hoger gestaan", aldus COO Klaas de Jong. Samen met manager melkveehouderijzaken Koen Veldman blikt hij terug en kijkt hij vooruit.
Daar waar veel zuivelbedrijven in Noordwest-Europa consolideren of zelfs krimpen, is A-ware de afgelopen jaren flink gegroeid. Tegen de stroom in kun je concluderen. Ondertussen collecteert en verwerkt het bedrijf zo'n 12% van de Nederlandse melkplas, wat neerkomt op zo'n 1,7 miljard kilo op jaarbasis. Het grootste deel daarvan wordt in Heerenveen verwerkt tot kaas. "We verwerken hier zo'n 210.000 liter per uur", vertelt De Jong met gepaste trots. Die melk komt hoofdzakelijk van melkveehouders die in de afgelopen jaren in grote getale naar A-ware overstapten.
Tot ruim 5 jaar geleden collecteerde A-ware geen druppel melk. Het bedrijf is weliswaar al bijna 130 jaar actief in de zuivel, maar richtte zich al die tijd op de handel van kaas. "We hebben bewust een achterwaartse integratie gemaakt om meer grip te hebben op het productieproces. Zodoende kunnen we onze klanten in meer dan 70 landen beter bedienen", legt De Jong uit. Het complex in Heerenveen is indrukwekkend. En hoewel er veel roestvrijstaal is te zien, wil De Jong het beslist geen fabriek noemen. "Wij spreken over onze kaasmakerijen, we produceren immers een ambachtelijk product."
Coronacrisis kwam hard aan
In de zomer van 2015 begon A-ware in Heerenveen met de productie van kaas. Deze locatie was nog niet klaar of er werden plannen gesmeed voor een mozzarella kaasmakerij en roomfabriek pal ernaast. Aanvankelijk in samenwerking met Fonterra, maar dat contract werd vorig jaar overgenomen door FrieslandCampina. Op 1 januari 2020 is de productie van mozzarella opgestart. Net toen de kazen goed en wel van de band rolden, kwam in maart de coronacrisis. "De crisis heeft de zuivelmarkt hard geraakt." Tijdens de eerste golf liepen de kaasprijzen averij op doordat de vraag uit de foodservice wegviel. Ook de melkprijzen gingen vrij snel daarna hard onderuit.
"Het moment was ongelukkig, want de zuivelmarkt zat begin 2020 juist in een goede flow. Zonder corona had de melkprijs nu misschien wel €0,05 hoger gestaan." Maar 'als' telt niet, realiseert De Jong zich. In deze uitdagende tijden hebben onze melkprijzen (afhankelijk per melkstroom) zich toch goed staande gehouden ten opzichte van de concurrentie, vertelt Koen Veldman. "We zitten sinds oktober weer op het niveau van maart en betalen in december tussen de €35 en €40 per 100 kilo."
Klaas de Jong
In december ontvangen de melkveehouders van A-ware een 'eindejaarsbonus' van €1,50 per geleverde 100 kilo. Inclusief deze premie ligt de werkelijke uitbetalingsprijs over 2020 gemiddeld bij onze verschillende melkstromen dit jaar €0,40 hoger dan vorig jaar, terwijl er door corona sprake was van een dalende markt. Het is volgens beide heren koffiedik kijken of de melkprijs zich volgend jaar verder kan herstellen. De factoren die de zuivelmarkt beïnvloeden, laten zich door niets of niemand sturen. "Neem bijvoorbeeld de lockdowns, valutakoersen, of de olieprijs. Dit zijn aspecten die de markt kunnen maken of breken", aldus De Jong.
Keuzevrijheid spreekt aan
Iets wat snel groeit kan last krijgen van groeipijn. A-ware heeft hier naar eigen zeggen geen last van. "Onze melkveehouders hebben de ruimte om binnen een bepaalde melkstroom te produceren en wij hebben de indruk dat dit over het algemeen gewaardeerd wordt." Binnen de stroom boerderijmelk volstaat geen verplichte weidegang. Melkveehouders die participeren aan het Albert Heijn-concept hebben aanvullende eisen, maar daar staat dan ook meer premie van €0,05 tegenover", aldus Veldman. "Deze keuzevrijheid spreekt melkveehouders aan", vult De Jong aan.
Hoewel A-ware een particuliere verwerker is, wordt bewust verbinding gezocht met de melkveehouders. "Eens in de 6 weken spreken wij met de klankbordgroep van melkveehouders". Dit zijn volgens De Jong interessante gesprekken over diverse onderwerpen, zoals fabriek, markt en politiek. Op deze manier weet A-ware wat er op de boerenerven speelt en omgekeerd. De melkveehouders krijgen ook inzicht in de resultaten en kunnen op die manier de melkprijs beter plaatsen. "De feedback die we tijdens deze gesprekken ontvangen zijn leerzaam en houden ons scherp", aldus De Jong.
De Dairy Academy heeft A-ware opgezet als kennisplatform voor melkveehouders. "Samen met de partners ForFarmers, GEA, SSCL, Denkavit, BP, Semex, Bles Dairy en Rabobank verzorgen we trainingen waar onze melkveehouders hun voordeel mee kunnen doen. Die gaan bijvoorbeeld over grip hebben op de kostprijs", zo legt Veldman uit. Sinds de coronapandemie vinden de sessies online plaats.
Kostprijs punt van zorg
Over de kostprijs gesproken, dit is volgens De Jong en Veldman een punt van zorg. Ze zijn van mening dat de kostprijs van de Nederlandse melkveehouderij steeds meer uit de pas loopt met de rest van Europa, als gevolg van landelijk opgelegde wet- en regelgeving. Dit tast het verdienvermogen van melkveehouders aan en daarmee ook de investeringsmogelijkheden voor modernisering of groei. "Een gezonde groei is goed voor ieder bedrijf, dus ook voor een melkveebedrijf. Intern leggen wij geen groeibeperkingen op, maar door de dure fosfaatrechten vragen extra koeien om forse investeringen. En daar is de stikstofcrisis met alle onzekerheid van dien nog overheen gekomen."
Koen Veldman
De directie van A-ware begrijpt heel goed dat dit is uitgemond in diverse boerenprotesten. De roep om minder vee in ons land is naïef en ondoordacht vinden ze, want het klimaat houdt niet op bij de grens. De zuivelconsumptie stijgt wereldwijd nog altijd behoorlijk, dus de productie zal dan op minder efficiënte plekken doorgaan. "Dat moeten we toch niet willen?", aldus De Jong. We hebben in Nederland een mild klimaat en zeer vruchtbare grond tot onze beschikking. Dat vraagt volgens hem ook om verantwoordelijkheid om die grond goed te benutten met betrekking tot het wereldwijde voedselvraagstuk. "Nederlandse melk heeft een lage zo niet de laagste CO2-footprint en vergeet de bijdrage van de land aan de economie niet, hopelijk dringt die gedachte ook door in de politiek en de maatschappij."
Toekomst sector
Hoeveel melkveehouders er in ons land over pakweg 10 jaar nog zijn, is een thema dat leeft in de sector. Concrete stoppersaantallen noemen beide heren niet, maar ze herkennen zich in de trend waarbij het aantal bedrijven met enkele honderden tegelijk terugloopt. Daar staat tegenover dat de blijvers groter worden. "Op die manier blijft de Nederlandse melkplas waarschijnlijk op peil", verwacht De Jong. Of A-ware van plan is om nieuwe melkstromen te introduceren? "We introduceren geen melkstromen voor de lol, maar hanteren strenge criteria. Er moet vraag zijn uit de markt, zodat de meerkosten in de keten gedekt worden. En een melkstroom moet vanzelfsprekend wat toevoegen voor melkveehouders op korte- én lange termijn", vertelt Veldman.
Op dit moment is A-ware minder actief in het werven van nieuwe melkveehouders. De kaasmaker gaat wel in gesprek, wanneer een melkveehouder zich aandient. Ook intern willen melkveehouders soms overstappen naar een andere melkstroom. Ook dat is mogelijk, al is er voor VLOG-melk en het Albert Heijn-concept wel een wachtrij. Net zoals het introduceren van nieuwe melkstromen is groei voor ons geen doel op zich. "Maar als de markt het toelaat, zullen we het zeker niet nalaten", besluit De Jong.
© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.
