We bevinden ons alweer in de laatste week van het jaar. En 2021 mag voor de grondstoffenmarkt best beschreven worden als een turbulent jaar. Het was een jaar waarin de coronacrisis toch niet van de aardbodem verdween, de logistieke problemen verergerden en de grondstofnoteringen een verdere vlucht naar boven namen. Hoog tijd voor een terug- en vooruitblik, als laatste werpen we een blik op koolzaad.
De vraag naar plantaardige oliën is groot. Dat was ook vóór de coronapandemie al het geval. In 'normale' jaren leidde het ook niet meteen tot een prijzenrally zoals dit jaar. Dit omdat oliehoudende grondstoffen vaak uitwisselbaar zijn. Vooral in de voedingsmiddelenindustrie kan dat goed; denk aan een uitwisseling met zonnebloemolie of sojaolie. In de industrie is die uitwisseling lastiger, omdat het grootste gedeelte van de olie gebruikt wordt voor de productie van biobrandstoffen of technische toepassingen. De Europese klimaatregels maken het beperkt mogelijk om over te schakelen op andere oliezaden. Koolzaadolie is immers beter voor het milieu dan palmolie of sojaolie.
Canadese oogst is zeer klein
Neem het bovenstaande in je achterhoofd en besef je dan dat de Canadese koolzaadoogst, de grootste producent van koolzaad wereldwijd op het laagste niveau in veertien jaar uitkomt. Het Amerikaanse ministerie van Landbouw gaat uit van een opbrengst van 12,6 miljoen ton. De reden dat de oogst zo tegenvalt, is droogte. Vooral in de provincies Alberta en Saskatchewan, die doorgaans gezamenlijk goed zijn voor 80% van de koolzaadproductie, zijn de problemen groot. Door de tegenvallende opbrengst én lage beginvoorraden is het aanbod voor export dit seizoen ook duidelijk minder groot. De Europese import van Canadese koolzaad is daardoor dit verkoopseizoen naar een driejarig dieptepunt gezakt.
Met andere woorden: er is een groot probleem op de wereldmarkt voor koolzaad. En dat probleem was dit jaar duidelijk zichtbaar in de Matif-notering in Parijs. Eerste berichtgeving over de Canadese oogst volgde ergens in april. De prijs steeg daardoor in één dag naar €681 per ton. Het hoogste niveau in jaren. Al moet wel gezegd worden dat die stijging van korte duur was. Een week later was de prijs alweer 'genormaliseerd' op €522 per ton. Althans, in hoeverre je dus van normalisatie kan spreken. Een notering van €522 per ton is nog altijd 20% hoger dan de start van het jaar.
Inmiddels is ook duidelijk dat de koolzaadoogst in de Europese Unie tegenvalt. Het areaal daalt daarnaast ook al jaren. Zo daalde het areaal in Frankrijk afgelopen jaren van 1,6 miljoen hectare naar ongeveer 1,1 miljoen hectare. In Duitsland daalde het areaal van 1,4 miljoen naar minder dan 1 miljoen hectare en in Nederland wordt vandaag de dag nog maar op iets meer dan 1.600 hectare koolzaad geteeld. Marktbureau Strategie Grains verwacht daarom dat de Europese opbrengst dit jaar niet verder komt dan 17 miljoen ton. Het is in de laatste twaalf seizoen slechts drie keer eerder voorgekomen dat de oogst onder de 20 miljoen uitkwam.
Het geeft de koolzaadnotering nog meer reden om opwaarts te bewegen en dat gebeurt ook. Vanaf september wordt de weg omhoog steiler. Begin oktober staat de notering op de Matif in Parijs op €676 per ton. Een maand later is dat €695 per ton. Donderdag 23 december sloot de notering op €756 per ton. Een toename van maar liefst 45% met het begin van het jaar. Een bijna verdubbeling dus. Het is het hoogste niveau ooit en analisten verwachten niet dat hier op korte termijn verandering in gaat komen.
Palmolie speelt ook een rol
De tegenvallende oogsten in de Europese Unie en Canada zijn niet de enige reden voor de stijgende koolzaadnotering. Zoals gezegd zijn plantaardige oliën uitwisselbaar. Dat betekent dat ze qua prijs ook veel effect op elkaar hebben. Een van de grondstoffen waar koolzaad aan vasthoudt, is palmolie. En laat die notering dit jaar nou ook naar recordhoogte zijn gestegen. Bij de start van de coronapandemie stond de Mdex-notering voor palmolie op 2.000 Maleise ringgit per ton. Omgerekend naar euro's is dat €420 per ton. Vijf maanden na de start van het jaar stond de notering op een hoogtepunt van 4.860 Maleise ringgit per ton. Dat is omgerekend €1.020 per ton.
Dit jaar heeft palmolie de weg naar beneden slechts drie keer gevonden; in januari, juni en december. En dus kon ook koolzaad die kant niet zomaar op. Helemaal niet met zo'n kleine voorraad. Dinsdag 21 december sloot de notering op 4.854 Maleise ringgit per ton, oftewel €1.018 per ton. Een plus van ongeveer 25% ten opzichte van dezelfde periode een jaar eerder en een toename van zo'n 21% vergeleken met het begin van het jaar. De geschatte eindvoorraad ligt inmiddels op 1,76 miljoen ton. Het laagste niveau in vier maanden tijd.
Recordoogst in Australië is niet genoeg
Met andere woorden: twee grondstoffen die belangrijk zijn voor de biodieselindustrie kampen met een lagere opbrengst. Dat schept niet veel goed voor het komende jaar. En hoewel Australië dit jaar een recordoogst van 5,7 miljoen ton koolzaad realiseert, is dat bij lange na niet voldoende om aan de vraag te voldoen. Een pluspuntje is volgens analisten dat er een grotere raag naar zonnebloempitten – als vervangend product – zal zijn in 2022. Dat kan de prijs van koolzaad na het eerste kwartaal wellicht iets doen dalen.
