De aardappelverwerkende sector tuimelt van de ene crisis in de andere. Na de wereldwijde coronapandemie zijn het nu de gevolgen van de Oekraïne-oorlog die de sector parten spelen. Dit zorgt nog niet voor vraaguitval. Vooral de stijgende kosten van inputs én alle onzekerheden zijn het gevolg.
Vooralsnog is er nog geen hapering te zien in de vraag naar frites en andere aardappelproducten. De horeca in Europa en elders in de wereld maakt momenteel een enorme inhaalslag. Dat zorgt voor veel vraag naar frites, die immers veelvuldig bij de maaltijd worden besteld. De meest recente productie- en exportcijfers stammen uit januari en februari. De gevolgen van de oorlog zijn daarin nauwelijks verwerkt. Pas met de cijfers van maart kunnen we zien wat het effect is.
Net onder gemiddelde
De Nederlandse cijfers over februari zijn goed te noemen. In die maand zijn 311.200 ton aardappelen verwerkt volgens cijfers van brancheorganisatie Vavi. Een plus van 8% ten opzichte van een jaar eerder. Daarmee komt de verwerking net onder het vijfjarig gemiddelde uit. Dit is voor het eerst sinds augustus 2021. Er is in februari 146.500 ton voorgebakken frites geproduceerd.
In seizoen 2021-2022 is tot 1 maart 2,27 miljoen ton aardappelen verwerkt. Goed voor een vierde plek in de top vijf van beste seizoenen. Wel is het gat met de nummer drie groter geworden door een kleiner cijfer in februari. Eind vorig jaar en in januari was de verwerking juist recordhoog.
Rusland hamstert frites
Rusland en Oekraïne zijn geen top drie bestemmingen voor de Nederlandse industrie, maar ons land is wel de grootste leverancier van frites. Ook België en Frankrijk zijn grote leveranciers. In seizoen 2021-2022 werd ruim 100.000 ton frites geïmporteerd door Rusland. 40% meer dan een jaar eerder. In de eerste maand van dit jaar werd zelfs bijna 80% meer ingevoerd. Dat lijkt op hamstergedrag van het land, al kan ook een herstellende vraag na de coronapandemie de oorzaak zijn.
McDonald's heeft sinds begin maart de deuren van zijn 850 restaurants in Rusland gesloten. Ook concurrent Burger King wil dat doen met zijn achthonderd vestigingen. De Russische partner van moederbedrijf Restaurant Brands International dwarsboomt die plannen. Omdat McDonald's eigendom is van bijna alle restaurants kan dat bedrijf wel vanuit de VS beslissingen uitvaardigen. Andere fastfoodketens worstelen met soortgelijke problemen.
Sluiting van horecaketens waar veel frites worden genuttigd, heeft zeker gevolgen voor de consumptie. Rusland moet veel product importeren en heeft zelf een relatief kleine verwerkende industrie, net als Oekraïne.
Kostenstijgingen
Afgezien van de consumptie in bovenstaande landen zijn er de fikse prijsstijgingen en tekorten waar de aardappelindustrie mee te maken heeft. Vooral zonnebloemolie, dat inmiddels snel op begint te raken. Verwerkers moeten noodgedwongen overschakelen, hoofdzakelijk op koolzaadolie. Ook deze oliesoort is fiks aan de prijs en de beschikbaarheid is op z'n best krap te noemen. Daarbij komen de aanpassingen van productieprocessen en verpakkingen. Een flinke kostenpost.
De verpakkingskosten, het (container)transport en vooral de energiekosten doen de verwerkers pijn. Voor de inval op 24 februari was dat al het geval. Sindsdien zijn de problemen geëxtrapoleerd. Het frituren van frites en andere aardappelsnacks is een energievretend proces wat bedrijven erg afhankelijk maakt van de gas- en stroomprijzen. Deze kosten moeten hoe dan ook worden doorberekend aan de afnemers en uiteindelijk de consument.
Aardappel naar de achtergrond
Met al deze problemen is de aardappel – uiteindelijk de belangrijkste grondstof – naar de achtergrond verdrongen. Tot aan het uitbreken van de oorlog was de aardappelmarkt duidelijk aan een opmars bezig. Als een van de weinige producten kelderde de prijs op de EEX aardappeltermijnmarkt juist van €23,10 per 100 kilo op 15 februari naar €17,40 op 15 maart. Fabrieken staan niet langer in de rij bij telers om aardappelen bij te kopen en werken hun contractuele verplichtingen af. Telers zijn tegelijk ook terughoudend en vastberaden om een rendabele prijs te verkrijgen.
De grote mate van onzekerheid werkt ook door in het nieuwe seizoen. Inmiddels gaan de eerste aardappelen de grond in voor oogst 2022. Telers en verwerkers bevonden zich tot eind februari in een patstelling over de contractprijs voor komend seizoen. Ook hier zijn afnemers duidelijk terughoudend geworden. Tegenover een hoge aardappelprijs moet een goede fritesprijs staan en het rendement op de langere termijn staat momenteel onder druk. Een verdere daling van het aardappelareaal in heel Europa is daarmee onvermijdelijk. Dit betekent dat bijgebouwde fabrieken en productielijnen straks niet op volle capaciteit kunnen draaien, of misschien wel helemaal niet.
