Over de invoering van een suikertaks in Nederland wordt veel gesproken en gediscussieerd. Voorstanders claimen de gezondheidsvoordelen, critici noemen het betutteling en twijfelen aan de effectiviteit. Frisdrankproducenten zijn vooral bang voor inkomstenderving. Is dat terecht?
De cijfers liegen er niet om: ongezonde voeding is de afgelopen tien jaar goedkoper geworden, terwijl gezond voedsel in prijs steeg. Zo bleek uit een analyse van het Centraal Bureau voor de Statistiek en het Voedingscentrum. Gezonde voeding steeg tussen 2010 en 2020 met 21%, vers en gekoeld fruit zelfs met 26% en melk en eieren met respectievelijk 43% en 47%. De prijzen van ongezonde voeding stegen veel minder hard, gemiddeld met 15%, terwijl snoep en ijs zelfs goedkoper werden.
Een ontwikkeling die logischerwijs niet bijdraagt aan het in 2018 gesloten Nationaal Preventieakkoord. Daarin staan niet alleen afspraken om roken en problematisch alcoholgebruik terug te dringen, maar ook afspraken om overgewicht aan te pakken. Het RIVM schatte toen echter al in dat die afspraken niet genoeg zijn om in 2040 de ambities voor overgewicht te halen. Zo moet onder meer het percentage volwassenen met overgewicht van 48,7% naar 38% of lager.
Suikertaks als extra maatregel
Op verzoek van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport heeft het RIVM onderzocht welke extra maatregelen ingezet kunnen worden om overgewicht verder te verminderen. Deze werden in april gepubliceerd. In de top 10 staan onder andere maatregelen die ervoor zorgen dat ongezonde producten duurder worden en gezonde producten goedkoper. Bijvoorbeeld door de btw op producten uit de Schijf van Vijf af te schaffen en belasting te heffen op dranken waar suiker in zit. Oftewel, de invoering van de al veelbesproken suikertaks.
Prijzen hebben immers een groot effect op de keuzes van de consument, stellen de betrokken experts. Zij geven aan dat er een belasting moet worden ingevoerd op frisdrank en andere producten met toegevoegde suikers. Daarbij moet wel een grens worden afgesproken aan de hoeveelheid suiker die toegestaan is, zodat voorkomen wordt dat sappen op basis van groente ook worden belast.
Bedrijfsleven eerst aan zet
Toch is een zogenaamde suikertaks tot nu toe niet van de grond gekomen in Nederland. Demissionair staatssecretaris Blokhuis hield vooralsnog vast aan het Nationaal Preventieakkoord. "We hebben duidelijke afspraken gemaakt. In 2025 moet 30% minder suikerhoudende frisdrank zijn verkocht en dat zal ons lukken", zei hij afgelopen najaar nog. Pas als het bedrijfsleven – dat betrokken is geweest bij de totstandkoming van het Nationaal Preventieakkoord – er niet in slaagt de suikerconsumptie te reduceren, wil Blokhuis nadenken over de suikertaks.
Is dat moment nu dichterbij gekomen? Feit is dat de druk vanuit de voorstanders van belasting op suikerhoudend voedsel steeds groter wordt. En de suikertaks is een terugkerend onderwerp in de politieke discussie. Tweede Kamerlid Laura Bromet van GroenLinks pleitte vorige week nog voor een suikertaks na aanleiding van het nieuws over prijzen van gezond en ongezond voedsel.
In Verenigd Koninkrijk werkt het
Dat de invoering van een suikertaks kan werken, bewijst het Verenigd Koninkrijk. Daar was een jaar na de invoering (april 2018) de consumptie van suiker uit frisdranken al met 10% gedaald. Het doel was om fabrikanten te stimuleren het suikergehalte in frisdranken te verlagen. Voor frisdranken met een suikergehalte van 8 gram of meer per 100 milliliter werd een heffing ingevoerd van omgerekend €0,28 per liter. Frisdranken met 5 tot 8 gram suiker per 100 milliliter werden €0,21 duurder. Dranken met minder dan 5 gram suiker werden niet belast.
Onderzoekers tonen aan dat deze maatregelen effect hebben, zo blijkt uit een publicatie in de BMJ. Zij vergeleken huishoudelijke consumptietrends met de trends voor invoering van de suikertaks. Daaruit blijkt dat het volume aan ingekochte frisdranken niet is veranderd. De hoeveelheid suiker in de dranken daarentegen was 30 gram per huishouden per week lager. Wat overeenkomt met een suikerreductie van 10%. Dat betekent dat de suikertaks de volksgezondheid ten goede komt zonder dat het de industrie schaadt.
Aanpak bepalend voor succes
Overigens geldt dat niet in alle landen waar reeds een suikertaks is ingevoerd. In Frankrijk en Noorwegen werd bijvoorbeeld een lichte daling in de frisdrankverkoop vastgesteld na invoering van de heffing. Volgens deskundigen gaat het er vooral om dat de maatregel op de juiste manier wordt vormgegeven en gecombineerd wordt met andere gezondheidsmaatregelen. De aanpak in het Verenigd Koninkrijk - hoe meer suiker in een product, hoe hoger de heffing – lijkt het meest succesvol.
De vraag is nu wat politiek Den Haag zal doen met de adviezen van het RIVM en de resultaten in het buitenland. Wanneer er een nieuw kabinet is geïnstalleerd, zal het onderwerp in ieder geval weer hoog op de politieke agenda staan. Zal de dan verantwoordelijke staatssecretaris de druk vanuit de voedingsindustrie loslaten en tot een suikertaks overgaan?
