De oorlog in Oekraïne heeft veel gevolgen voor de voedselketen. Denk aan verstoring van de bedrijfsvoering en handelsstromen, hogere grondstof- en energieprijzen en verslechterende economische vooruitzichten. De impact van de oorlog sijpelt inmiddels door naar veel voedsel- en landbouwbedrijven in Europa en elders.
Met elke nieuwe dag van de oorlog wordt steeds duidelijker dat de implicaties voor de voedsel- en landbouwsector ingrijpend zijn. Zowel Oekraïne als Rusland zijn mondiale grootmachten op het gebied van granen en oliezaden en grote consumentenmarkten voor voedingsproducten. Voedingsbedrijven die in Oekraïne actief zijn, hebben uiteraard te maken met de grootste negatieve impact. Maar die impact is breed en veel bedrijven in de waardeketen hebben al effecten van de oorlog ervaren of zullen deze ervaren.
Hoewel het op dit moment onmogelijk is het volledige plaatje te vatten, willen we de eerste stappen zetten om zes manieren te onderscheiden waarop voedingsbedrijven kunnen worden beïnvloed, en om de daaropvolgende gevolgen te identificeren en hoe bedrijven zouden kunnen reageren.
1. Multinationale bedrijven die in de regio actief zijn, staan voor een dilemma
De bevolking van Oekraïne en de bedrijven die in het land actief zijn, worden geconfronteerd met een onvoorstelbare crisis. En voor die nationale en multinationale voedselproducenten is het onmogelijk om te zien hoe de situatie zal zijn als de gevechten eenmaal zijn gestopt. De zorgen over de lokale voedselvoorziening nemen met de dag toe.
Voor buitenlandse voedselproducenten en handelaren met vestigingen in Rusland is de situatie complex, maar op een ander niveau. Aan de ene kant worden deze bedrijven geconfronteerd met de gevolgen van de sancties en een verslechterende economische situatie. Aan de andere kant is er een toegenomen vraag naar producten afkomstig uit of geproduceerd in Rusland, omdat de invoer van voedsel is afgenomen.
Het belangrijkste gevolg van de oorlog? Grote onzekerheid en belemmeringen voor bedrijven om zaken te doen.
Hoe reageren bedrijven? Vanwege de oorlog hebben veel internationale voedingsbedrijven in Oekraïne activiteiten tijdelijk stopgezet, terwijl sommigen ook de export naar Rusland stoppen. Als de veiligheidssituatie het toelaat, ontstaat er druk om faciliteiten in Oekraïne te heropenen, gezien voedsel een basisbehoefte is. Maar met name voor westerse bedrijven ligt de kwestie van hun toekomstige aanwezigheid in Oekraïne en/of Rusland op tafel. Bedrijven moeten beslissen of ze in de regio blijven opereren, hun activiteiten verminderen of de markt volledig verlaten. Hun handelswijze hangt af van meerdere zaken, waaronder de ontwikkeling van het conflict en de veiligheidssituatie, het belang van deze markten in termen van vraag of aanbod en reputatieoverwegingen.
2. Sancties en verstoringen zorgen voor problemen voor importeurs en exporteurs
Logistieke problemen zijn een grote uitdaging voor veel food & agri-bedrijven die handelen met tegenhangers in Oekraïne en Rusland. De sluiting van Oekraïense havens en de veiligheidssituatie aan de Zwarte Zee zijn enkele voorbeelden. Hoewel voedselproducten zijn uitgesloten van financiële sancties, kunnen importeurs en exporteurs nog steeds problemen ondervinden met het afwikkelen van betalingen als hun handelspartners samenwerken met gesanctioneerde Russische banken.
Het belangrijkste gevolg van de oorlog? Verstoring van de verzendingen van voedselproducten leidt tot leveringsproblemen in verschillende regio's, waarbij regeringen waarschijnlijk ingrijpen op markten om de binnenlandse voedselvoorziening veilig te stellen.
Hoe reageren voedingsbedrijven? Importeurs van landbouwgrondstoffen zoeken alternatieve markten om hun granen en plantaardige oliën in te kopen. Exporteurs zoeken naar manieren om de handel voort te zetten, maar door de toenemende moeilijkheden worden producten die bestemd zijn voor Rusland en Oekraïne omgeleid naar andere markten. Dit kan op zijn beurt leiden tot overaanbod elders. Na verloop van tijd verminderen Europese exporteurs waarschijnlijk hun blootstelling aan Rusland in geval van een langdurig conflict en aanhoudende sancties.
3. De wereldprijzen van granen, oliezaden en kunstmest stijgen
De start van 2022 kende voor voedingsbedrijven hogere grondstofprijzen, niet in de laatste plaats granen en oliezaden, en deze trend is niet afgenomen. De inputkosten voor akkerbouwers nemen ook toe, gezien sancties tegen Belarus en Rusland grote impact hebben op de toeleveringsketens van meststoffen. Het belang van het Zwarte Zeegebied voor de productie van granen en oliezaden en de verstoringen in de handelsstromen drijven de prijzen op voor bedrijven die niet rechtstreeks handel drijven met Rusland of Oekraïne.
Het belangrijkste gevolg van de oorlog? Een verdere stijging van de graan-, plantaardige olie- en kunstmestprijzen leidt tot meer kosteninflatie in voedselvoorzieningsketens en aankoopbeslissingen worden gecompliceerder door meer marktvolatiliteit.
Hoe reageren voedingsbedrijven? De impact van hogere prijzen wordt vooral gevoeld door bedrijven in de diervoederindustrie, de bakkerij, de brouwers en de producenten van plantaardige oliën en smeersels vanwege hun afhankelijkheid van granen en oliezaden. Zodra hun huidige inkoopcontracten eindigen, hebben bedrijven niet veel andere opties dan hogere prijzen te betalen en deze aan hun klanten door te geven. Doorberekening van kosten is noodzakelijk, gezien de krappe marges in de sector. Maar dit kan desondanks lastig zijn, omdat voedingsbedrijven afgelopen maanden al dergelijke gesprekken met klanten voerden. In sommige gevallen kijken bedrijven naar mogelijke herformulering van producten door bijvoorbeeld zonnebloemolie te vervangen door palmolie.
4. Handelsverstoringen leiden tot extra vraag naar gewassen in andere regio's
Als we het hebben over de impact van het conflict, dan is het duidelijk dat het vooral een negatieve impact heeft op food & agribedrijven. Maar het leidt ook tot meer vraag en hogere prijzen voor granen en plantaardige oliën uit andere regio's. Aziatische palmolieproducenten en -leveranciers en Australische tarweproducenten en -leveranciers ervaren last-minute extra vraag. Het lijkt redelijk om aan te nemen dat in seizoen 2022/2023 producenten over de hele wereld zeker zoeken naar manieren om de productie op te voeren en een alternatief te bieden voor de daling van het aanbod.
Maar het aanbod in andere regio's kan niet meteen stijgen en het kan zeker niet de hoogproductieve gewassen uit de Zwarte Zeeregio volledig vervangen. De hoge kosten van kunstmest en de beperkte beschikbaarheid vormen een reëel neerwaarts risico voor producenten op het gebied van gewasopbrengsten.
5. Conflict sijpelt door naar alle voedingsbedrijven door hogere energierekeningen
Hogere energieprijzen zijn een indirect effect dat vooral relevant is voor Europese voedselproducenten. Uit gegevens voor Nederland blijkt dat de energiekosten gemiddeld 1% tot 3% uitmaken van de totale kosten in de voedselproductie. Maar die cijfers zijn van 2019 en het is redelijk om aan te nemen dat het huidige aandeel hoger is, gezien de groothandelsprijzen voor energie sinds die tijd zijn gestegen. Bovendien sijpelen de hogere energieprijzen ook door naar voedselproducenten via hogere brandstofkosten en hun inkoop, omdat ze een relatief groot deel van hun inputs kopen van meer energie-intensieve sectoren zoals de landbouw en de verpakkingsindustrie.
Het belangrijkste gevolg van de oorlog? Stijgende energieprijzen zetten voedselproducenten meer onder druk.
Hoe reageren voedingsbedrijven? Op korte termijn proberen voedselproducenten hogere energiekosten door te berekenen. Voor bedrijven die relatief afhankelijk zijn van gas, kan het nuttig zijn zich voor te bereiden op een scenario waarin de Russische energievoorziening naar Europa wordt afgesneden. De sterke stijging van de energieprijzen kan investeringen in energie-efficiëntie uiteindelijk aantrekkelijker maken en bedrijven stimuleren over te stappen van gasgestookte productieprocessen naar andere energiebronnen. Dit hangt ook af van de vraag of regeringen reageren met meer ondersteunend beleid en subsidies.
6. Verslechterende macro-economische vooruitzichten wegen op groei
Het is nog te vroeg om concrete cijfers te geven over de gevolgen van oorlog in Oekraïne voor de belangrijke economische indicatoren. Het is wel een grote zorg voor Europa en daar hebben we hier l over geschreven.
Het belangrijkste gevolg van de oorlog? Lagere economische groei in landen die het meest aan het conflict zijn blootgesteld, kan een negatieve invloed hebben op de gezinsconsumptie.
Hoe reageren voedingsbedrijven? Voor sommige voedselproducenten kan het een reden zijn hun groeiprognoses voor dit jaar te herzien. Voor anderen kan het een motivatie zijn om hun groeiambities te verdubbelen in landen die niet zo negatief worden beïnvloed door het conflict.
© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.
