Over een paar weken is zonnebloemolie op. Consumenten zijn aan het hamsteren geslagen. En levensmiddelenproducenten zijn naarstig op zoek naar alternatieven voor hun recepturen. Welke alternatieven zijn er?
De eerste signalen van hamsteren kwamen uit Spanje, waar consumenten massaal zonnebloemolie insloegen. Dat meldde FranceTVinfo al op 11 maart, onder de geruststellende toevoeging dat de Fransen niet ongerust hoeven te zijn. 'Hun' zonnebloemolie, van olieproducent Lesieur, komt gelukkig van Franse zonnebloempitten.
Maar in andere landen zijn ze niet zo gelukkig. Oekraïne neemt nu eenmaal ruim de helft van de wereldproductie aan zonnebloemolie voor rekening. En zonnebloemolie is dankzij de neutrale smaak een veelgebruikt ingrediënt in de levensmiddelenindustrie. Er brak, ook in Nederland, een lichte paniek uit: consumenten sloegen aan het hamsteren. Supermarkten Jumbo en Plus zagen zich genoodzaakt de aankopen te rantsoeneren. Ondanks dat ontstonden toch lege schappen.
Dat was het gevolg van een paniekreactie, volgens Frans Claassen, directeur van de Ketenorganisatie voor Oliën en Vetten (MVO). Hamsteren is onnodig, maar op termijn dreigt wel degelijk een tekort. Dat is voor levensmiddelenproducenten een groter probleem dan voor consumenten. Want als consument gebruik je eigenlijk altijd maar een klein beetje olie, en zijn er genoeg alternatieven. Denk aan olijfolie, arachideolie, lijnzaadolie of koolzaadolie - van Nederlandse bodem bijvoorbeeld. Die alternatieven zijn weliswaar duurder, maar voor het dagelijks gebruik in de keuken net zo geschikt.
Prijsverhogingen
Voor de levensmiddelenbranche is wel dat anders. Nu de oorlog de toevoer stokt, krijgt de voedingsindustrie te maken met een driedubbel probleem. Het tekort vertaalt zich onmiddellijk in prijsverhogingen. Niet alleen van de zonnebloemolie zelf, ook van alternatieven als sojaolie, raapolie en palmolie. Sojaolie ging van €1.250 per ton in januari naar €2.200 vorige week. Palmolie schoot van €1.600 per ton in januari naar €2.300.
Het meest voor de hand liggende alternatief voor zonnebloemolie is raapzaadolie. Die hebben we in Frankrijk en Duitsland volop en wordt nu tot biodiesel verwerkt
Palmolie is het meest voor de hand liggende - want meest smaakneutrale - alternatief, dat bovendien al volop gebruikt wordt in de Nederlandse voedingsmiddelenindustrie. Zo gaf de Nederlandse aardappelverwerker Aviko vorige week te kennen dat de fritesproductie geen gevaar loopt. Dit omdat het bedrijf omschakelt van zonnebloemolie op palmolie. Duurzame palmolie, want deze oliesoort heeft een imagoprobleem: "De consument beoordeelt zonnebloemolie als duurzaam. Palmolie niet. Dat terwijl wij alleen maar met duurzame palmolie werken," benadrukt Aviko-directielid Dick Zelhorst. Duurdere olie, in combinatie met fors gestegen energieprijzen, zorgt bij Aviko voor een fors gestegen kostprijs.
Bedrijven die hun receptuur aanpassen, moeten ook hun etiketten en voedingsinformatie aanpassen. De consument heeft er immers recht op te weten wat in een product zit. Daar zit voor de levensmiddelenbranche dan ook nog een hoofdpijndossier. Al die verpakkingen - zonnebloemolie zit echt óveral in - zijn niet in een handomdraai aangepast en ook daar speelt de vraag: wie gaat dat betalen? Daar komt nog eens bij dat het gebruik van alternatieve oliën ook kan betekenen dat het productieproces aangepast moet worden. Met alle extra kosten van dien terwijl het product er geen extra waarde door krijgt.
Beschikbaarheid
En dan zit je als producent natuurlijk met de vraag of al die alternatieven wel beschikbaar zijn. En hoe je die substituut-olie dan in Nederland krijgt. Want Nederland verwerkt jaarlijks een zonnebloemolieplas van 900.000 ton, dat zijn een dikke 20.000 tankauto's vol. "Het meest voor de hand liggende alternatief voor zonnebloemolie", zegt Claassen onmiddellijk, "is raapzaadolie. Die hebben we in Frankrijk en Duitsland volop en die wordt nu tot biodiesel verwerkt." Raffineer die olie tot voedingskwaliteit en klaar is Kees. Want wat ligt er nou meer voor de hand dan deze olie nu weer voor de voedingsindustrie te gebruiken?
Overigens, zegt Claassen, zijn de voorraden zonnebloemolie binnen Europa niet uitgeput; Hongarije en Bulgarije hebben weliswaar exportbeperkingen ingesteld, maar daar is nog wel wat te krijgen. Verder zou Argentinië een mogelijke alternatief kunnen zijn. Een probleem is wel dat de Argentijnen niet produceren voor de Europese markt en pesticiden gebruiken die in de Europese Unie niet toegestaan zijn. Een vergelijkbaar bezwaar kleeft aan sojaolie, wereldwijd de meest geproduceerde olie. Volgens Claassen is het merendeel van de sojaolie GMO-olie, en ook daar staan producenten in de EU niet zo maar om te springen.
Claassen heeft echter een opsteker voor de voedingsmiddelenindustrie die worstelt met recepturen en etiketten. In overleg met MVO Nederland hebben de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) en het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, besloten dat de NVWA vooralsnog niet zal handhaven op de foutieve etiketten. "Doorgaans duurt het een paar maanden voordat bedrijven hun etiket hebben aangepast. Er is hier sprake van overmacht. Daarom zullen wij tijdelijk niet handhaven als bedrijven producten verkopen waarvan het etiket niet klopt door het tekort aan zonnebloemolie", schrijft de NVWA. Nadere details volgen zo spoedig mogelijk.
Dit artikel maakt deel uit van de contentsamenwerking tussen Foodbusiness en Foodlog.
