De markt voor plantaardige oliën is niet eerder zo levendig geweest als afgelopen twee jaar. De wereldvoorraad is krap. Al met al worden daarom op korte termijn geen forse prijsverlagingen verwacht.
De verwachting is dat Oekraïne komend seizoen ongeveer 8 miljoen ton zonnebloemolie produceert. Dat is zo'n 33% minder dan één seizoen eerder, een gevolg van de oorlog met Rusland. Dat land komt naar verluidt op een productie van 15 miljoen ton en blijft daarmee stabiel vergeleken met één jaar eerder. De Europese Unie volgt als derde grootste, met een productie van 10 miljoen ton. Die grote productiedaling in Oekraïne baart veel zorgen. "Van die 8 miljoen ton is nog maar de vraag hoeveel geëxporteerd kan worden en hoeveel voor binnenlandse consumptie gebruikt wordt", aldus Kyle Holland, analist bij marktbureau Mintec. "En die 8 miljoen ton kan nog lager uitpakken als blijkt dat boeren hun zaden blijven verkopen, omdat ze toch niet kunnen zaaien."
Tot nu toe is – blijkt uit cijfers van Mintec – slechts 9% van het 'normale' areaal ingezaaid. Dat zorgt voor een stevige bodem onder de prijs. Het feit dat Rusland de export van zonnebloemolie beperkt en de uitvoer van zonnebloempitten helemaal verbiedt, heeft eveneens een prijsopdrijvend effect. Hoewel het door oorlog getroffen Oost-Europese land zijn best doet om nog wat te exporteren – bijvoorbeeld via het spoor – is dat lang niet voldoende om aan de vraag te kunnen voldoen. En dus is de zoektocht naar alternatieven in volle gang. "Al is dat wel echt een quick fix. Zonnebloemolie is vervangbaar, maar niet voor de lange termijn", benadrukt Holland in een webinar op 20 april. Die zoektocht naar alternatieven heeft recent gezorgd voor een lichte prijscorrectie.
Koolzaad is de eerste keuze
Koolzaadolie heeft als alternatief de eerste keuze; dit komt onder meer doordat in de Europese Unie geen relabeling nodig is bij het gebruik van koolzaad ter vervanging van zonnebloemolie. Het herstel van de productie in Canada geeft de markt ook enige hoop. Wereldwijd komt de productie rond 75.000 ton uit, waarvan ongeveer 20.000 ton van Canadese bodem afkomstig is. Dat was vorig seizoen – als gevolg van extreme droogte – net iets meer dan 10.000 ton. De Europese Unie levert ook iets meer aan, tot eveneens 20.000 ton. Opvallend, want juist hier nam de teelt afgelopen jaren af (vanwege uitdagende teeltomstandigheden). Goede winstmarges hebben daar toch verandering in gebracht.
"Wellicht komt deze jubelstemming wel iets te vroeg. Een deel van die mogelijk gerealiseerde plussen wordt namelijk weggeveegd door een lagere opbrengst in Oekraïne", stelt Holland. "En dan was er afgelopen periode ook nog stevige vorst in Canada. Dit kan serieuze invloed hebben op de opbrengst." Aangezien zoveel landen afhankelijk zijn van de Canadese oogst – helemaal na het wegvallen van Oekraïne en Rusland – is de kans op een prijsdaling klein. "Je merkt dat kopers afwachten: wachten op de eerste nieuwsberichten over de oogst en wachten op nieuws uit het oorlogsgebied. Dat legt ook in deze markt een stevige bodem." Momenteel staat koolzaad op de Matif op een niveau van maar liefst €1.044 per ton.
Dan maar overstappen op palmolie?
Een ander alternatief voor het tekort aan zonnebloemolie is palmolie. Niet heel gewenst, vanwege de milieueffecten. "Maar tegenwoordig kan het soms niet anders meer", aldus de Mintec-analist. Sinds februari neemt de productie in Maleisië weer toe, maar dat betekent niet dat de voorraad groot is. De coronapandemie zorgde ervoor dat het land geen buitenlandse arbeidskrachten kon inzetten bij het plukken van de palmolievrucht. "Een probleem, want als het product niet snel genoeg geplukt wordt, gaat het rotten aan de boom en dan heb je er niets meer aan. Er is veel verloren gegaan", aldus Holland. Afgelopen maand daalde de voorraad met nog eens 3% door een groter dan verwachte export.
Die laatste voorraadcijfers hebben kopers wel voorzichter gemaakt. Toch is er enigszins positief nieuws: insiders verwachten namelijk dat de export in april veel lager uitkomt dan in maart. Maar of dat de prijs laat dalen, daar wordt minder positief over gedacht. "Een prijs van 7.000 Maleise ringgit per ton (oftewel €1.496 per ton) kan voorlopig wel als de standaard gezien worden. Arbeid blijft een probleem en de productiecurve beweegt nog altijd onder het niveau van voorgaande jaren. Dit terwijl nu naar de piekmaanden wordt toegewerkt. Tegelijkertijd blijft de vraag hoog, want een einde van de oorlog lijkt ook nog niet in zicht", verklaart Holland.
Overige alternatieven
De hoge prijzen voor koolzaadolie en palmolie drijven sommige producten ertoe om naar minder gebruikelijke alternatieven te kijken. Eén daarvan is sojaolie. En het is bijna cliché, maar ook daar valt de oogst van tegen. Vooral in Zuid-Amerika zijn de problemen groot. Droogte zorgt ervoor dat de Braziliaanse sojaoogst is gereduceerd tot 120.000 ton. Dit terwijl een paar maand terug nog rekening werd gehouden met 144.000 ton. "Dat is echt een flinke reductie. En Argentinië kampt met dezelfde droge weersomstandigheden. Dit is wat de markt op het moment drijft", aldus de Mintec-analist. In combinatie met de hoge vraag – onder meer vanuit China – stuwt de prijzen omhoog. Op dit moment staat de notering op $1.782 per ton.
Sinds kort wordt – met het oog op de hoge prijzen voor bovengenoemde oliën – ook uitgeweken naar olijfolie. Dit is de enige plantaardige oliesoort waarvan wel een grote productie te verwachten is. Spanje realiseert naar verluidt een recordoogst van 1,45 miljoen ton. Toch stijgen de prijzen ook hier. "Vooral omdat verkopers een slaatje willen slaan uit de situatie. Ze houden product vast in de hoop op hogere prijzen, net als bij de andere plantaardige oliën", aldus Holland. "Dit is vooral een probleem voor retailers, want die moeten hogere prijzen weer doorberekenen aan de consument." Toch is de situatie spannend. Analisten verwachten namelijk dat de vraag dit jaar 3% hoger ligt dan de productie. Kortom: ook hier moet de voorraad aangesproken worden.
