De politiek gaat over het maken van keuzes: welke kant moet het op? Je kunt je daarbij verschuilen achter modellen of spreadsheets die beredeneren wat de depositie van een bedrijf of de mestruimte per sector is. Maar in essentie gaat er toch om: wat willen we nu echt, waar willen we naartoe. Vorige week adviseerde het Centraal Plan Bureau (CPB) de regering om nu eens tijdig echte keuzes voor de toekomst te maken en niet te wachten tot de nood aan de man is en de kosten hoog. Als hulp bood het vier toekomstbeelden.
Wat opvalt aan de beelden is dat ze zijn gebaseerd op de wijze waarop je naar de samenleving zou kunnen kijken: welke waarden doen ertoe? Wil je een land dat veel vrijheid met grote inkomensverschillen kent (Markt), een land met wat meer saamhorigheid en gelijkheid (Samen), een duurzaam en groen land (Duurzaam) of een land met weinig groei, sobere voorzieningen en weinig immigratie (Autonoom). Achter die keuze liggen dus diepere opvattingen die bepalend zijn in wat we voor land we willen wonen, hoe het land er uit kan zien. Wat je dan niet bereikt met één maatregel, maar met een pakket dat je langer dan een kabinetsperiode volhoudt.
Veranderingen in economische systemen
Het doet me denken aan de Nobelprijswinnaar Oliver Williamson. Die ontwikkelde ooit een handig schema met vier lagen om veranderingen in economische systemen te begrijpen. De onderste laag gaat over de aanwending van producten en productiemiddelen (arbeid, kapitaal). Dat is het dagelijkse proces waarin mensen kiezen tussen boter, margarine of olijfolie op basis van diverse aspecten die we belangrijk vinden (prijs, gemak, gezondheid etc.). Of waarin een boer kiest tussen ploegen of alleen culturen.
Net zoals we kiezen tussen producten, kiezen we ook tussen organisatievormen en vinden we de een (bijvoorbeeld verkopen via een veiling) handiger of minder handig dan de ander (onder contract en met een keurmerk afzetten). Zelf veevoer telen of inkopen? Coöperatie of particuliere handel? Elke organisatievorm heeft zijn voor- en nadelen, en die verschillen naar tijd en plaats.
Organisatievormen ingeperkt door wetgeving
Dit niveau van organisatievormen wordt ingeperkt door het niveau van de formele wetgeving, de derde laag van Williamson. Wetten beperken de mogelijkheden van keuzes of organisatievormen. Soms creëert een wet die ook, bijvoorbeeld door een nieuwe rechtsvorm te definiëren als coöperaties of een emissierecht. Als de wet niet toestaat dat vergunningen worden afgegeven op basis van emissiemetingen, kan Lely geen Spheres verkopen. Bij een veebezettingseis heeft zo'n investering geen profijt. Die wetten en regels worden politiek bepaald op basis van een culturele laag van normen en waarden. Wie bijvoorbeeld een individualistische opvatting heeft, wil niet één gezamenlijke stikstofopgave voor een sector, maar emissierechten per bedrijf.
Essentieel is nu dat die hogere lagen van wetgeving en cultuur de lagere beïnvloeden en omgekeerd. Maar ook dat die hogere lagen vaak veel langzamer veranderen dan die onderste laag met de aanwending van producten en productiemiddelen. Voor een succesvolle transitie van een maatschappij die zich aan veranderende omstandigheden moet aanpassen en niet wil verstarren, zijn die veranderingen op de bovenste lagen essentieel. Juist deze week kregen drie economen een Nobelprijs omdat ze hebben laten zien hoe een stabiele politieke cultuur belangrijk is voor de welvaart.
Hoekpunten met allerlei combinaties
De CPB-scenario's zijn hoekpunten, er zijn natuurlijk ook nog allerlei combinaties mogelijk. En ze hebben ook een aantal zaken gemeen die niet te voorkomen zijn: vergrijzende, maar grotere samenleving, duurdere zorg, gebrek aan ruimte en een wat kleinere landbouwsector (in ieder geval in aantal boeren en oppervlakte). Maar de boodschap van de theorie en het CPB is duidelijk: wie van de discussies met modellen en spreadsheets af wil, moet in de politiek wat vaker praten over de waarden die belangrijk zijn voor het moderniseren van ons land en daarmee keuzes maken. In welk scenario zou u willen wonen en werken?
© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.
