Importeurs, producenten en handelaren in de Europese Unie moeten vanaf eind dit jaar voor zeven producten en commodity's (en bepaalde afgeleide producten) kunnen garanderen dat deze ontbossingsvrij zijn. Nederland kan daar als import- en wederuitvoerland bij uitstek niet omheen. Met nog ruim drie maanden te gaan is er echter nog heel veel onduidelijkheid rond de uitvoering van de Europese ontbossingswet EUDR.
We spreken daarover met Leontien Hasselman-Plugge, CEO van ImpactBuying dat zich voor het gros van de Nederlandse voedselretailers bezighoudt met de herkomst van producten en ingrediënten en de omstandigheden waarin deze worden verbouwd en gemaakt. De afgelopen tien jaar is er een vloedgolf aan duurzaamheidsrichtlijnen gekomen, stelt de CEO. "Op gebied van CO₂, hoe water en bodem gebruikt worden, de Europese Green Deal. De EUDR is de eerste echte verordening. Als de rest een vloedgolf is, dan kun je de ontbossingswet als een soort tsunami zien."
Laat er wat Hasselman-Plugge betreft geen misverstand over bestaan: "Een van de belangrijkste dingen die we kunnen doen voor volgende generaties is de bossen, de longen van de wereld, laten staan." Ze vraagt zich alleen af of de verordening - die voluit European Union Deforestation free Regulation heet - wel de goede weg is. "De hele administratieve rompslomp, daar gaat heel veel tijd en geld inzitten en ik ben bang dat het uiteindelijk zijn doel voorbijstreeft."
ImpactBuying uit Alkmaar bestaat vijftien jaar, is een B Corp en werd opgericht met het doel om te onderzoeken waar producten gemaakt worden en onder welke omstandigheden. "De eerste klanten waren Europese voedselretailers", vertelt Hasselman-Plugge. "Die weten vaak wel waar ze inkopen, vervolgens gaan we uitzoeken wat de productspecificatie zijn en wie wat doet in de keten en bijvoorbeeld of er wel of geen pesticiden worden gebruikt. Nu doen we dat voor het gros van de Nederlandse voedselretailers en veel Scandinavische en Duitstalige."
Die klanten moeten straks ook aantonen dat er geen ontbossing kleeft aan palmolie, soja, koffie, cacao, rubber, runderen en hout en (sommige) producten die daarvan gemaakt zijn. Op de locaties waar deze zeven commodity's op terug te voeren zijn, mag vanaf 1 januari 2021 geen boskap zijn geweest. De EUDR trad 29 juni 2023 in werking, maar er is een overbruggingsperiode van achttien maanden voor de implementatie, tot 30 december 2024. In Nederland gaat de NVWA hierop handhaven. Mkb-bedrijven (die niet in hout handelen) krijgen tot 30 juni 2025 de tijd.
Leer valt wel onder ontbossingswet, leren tasjes niet
Het gaat alleen om producten met bepaalde goederencodes van de douane (HS-codes). Alleen is niet altijd eenduidig wat hier precies wel en niet onder valt. Leer is bijvoorbeeld een product dat onder de EUDR valt, maar een tasje dat van leer is gemaakt weer niet. Bij palmolie vallen veel producten waarin palmolie is verwerkt erbuiten, terwijl bij cacao expliciet staat vermeld: 'chocolade en andere bereidingen voor menselijke consumptie die cacao bevatten'.
Er zijn nog andere 'grote onduidelijkheden', zegt Hasselman-Plugge. "De EU heeft een wet gemaakt. Dan is het heel belangrijk om te weten wat de definities zijn. Zo staat in de wet het woord 'ascertain' en dat is gekoppeld aan de verantwoordelijkheid die een bedrijf moet nemen. Retailers moeten zich verzekeren dat het klopt dat een product of commodity ontbossingsvrij is. Maar wat wordt er onder 'zich verzekeren' verstaan? Betekent het dat je alle plots moet kennen waar grondstoffen verbouwd worden? Volstaat het om een check te doen via de satelliet of moet je er iemand naartoe sturen? En moet je dan samples nemen?" Veel onbeantwoorde belangrijke vragen dus. In juni zouden er vanuit Brussel nieuwe richtlijnen en FAQ's komen, maar die worden steeds uitgesteld en zijn er nog niet.
Wat het ook ingewikkeld maakt, is dat het gaat om enorm veel landen en specifieke locaties wereldwijd waar de producten of ingrediënten die voedingsmiddelenproducten en -retailers verwerken en verkopen worden verbouwd of, in het geval van runderen, worden gehouden. Hasselman-Plugge: "Per order kunnen grondstoffen overal ter wereld gesourced worden. Producten bestaan vaak uit een mix van grondstoffen van meerdere toeleveranciers. Soja of palmolie die verwerkt wordt, komt bijvoorbeeld van nogal verschillende plekken. Misschien zit achter het assortiment koffie van een grote retailer wel een totaal van een miljoen plots waar koffie wordt verbouwd. Daarvan moet je per batch op basis van GPS-coördinaten kunnen aanwijzen waar grondstoffen vandaan komen."
Om die plots zo specifiek in kaart te brengen is ImpactBuying zelf onlangs een samenwerking aangegaan met Satelligence, dat met satelliettechnologie boskap opspoort. "Je moet ontbossing heel goed monitoren. Als je openbare satellietbeelden bekijkt en je ziet groen, dan denk je: het is bos, maar het kunnen ook gewassen zijn. Satelligence is een professionele club die precies kan aangeven wat het is en of er iets is veranderd, en al twintig jaar werkt aan het opsporen van ontbossing door middel van satellietbeelden."
Europese douanesysteem kan de informatie nog niet verwerken
Een andere complicerende factor bij de voorbereidingen op de ontbossingswet is dat het Europese douanesysteem Traces nog niet is aangepast voor het absorberen van de grote hoeveelheden zorgvuldigheidsverklaringen (due diligence statement) waarvan het registratienummer in Traces als bewijs moeten dienen per batch om te kunnen controleren of er ontbossing of een andere wettelijke overtreding heeft plaatsgevonden. Traces zit nog in de testfase en zal voorlopig niet in bedrijf gaan."Volgens de laatste update gaat dit 16 december gebeuren. Met een wet die op 30 december in werking treedt, kunnen bedrijven onmogelijk zo snel schakelen", stelt Hasselman-Plugge. Zo'n zorgvuldigheidsverklaring moet ook worden geüpload in Traces als producten binnen de EU verhandeld worden.
De CEO van ImpactBuying verwacht dat de hoge kosten die de ontbossingswet impact zullen hebben op de concurrentiepositie van Nederlandse voedingsmiddelenbedrijven. "Er wordt verwacht dat er wel een weerslag gaat zijn. Aan het begin zal het grote investeringen vergen in systemen en er zal een impact zijn op producten die van en naar andere continenten worden geïmporteerd en geëxporteerd. Het zal ook langdurig extra kosten met zich meebrengen en ongetwijfeld wat doen met de prijs. De grootste pijn zit misschien wel bij kleinere handelaren en kleine boeren. Grote commodity traders als Cargill hebben wel de expertise in huis en kunnen de kosten dragen, maar voor kleine koffie- of chocoladeproducten geldt de wet ook. Er wordt wel onderscheid gemaakt tussen grote bedrijven en het mkb, maar het blijft heel vergaande wetgeving waarbij iedereen in de hele keten verantwoordelijk wordt gehouden."
Veel meer koffie en cacao geïmporteerd
Een impactanalyse van de EU schat de (terugkerende) kosten voor importeurs voor het opzetten en in de lucht houden van een due diligence-systeem tussen de 0,29% en 4,3% van de importwaarde. In totaal gaat het in Europa om €175 miljoen tot €2,6 miljard per jaar. Als hout buiten beschouwing wordt gelaten is dat tussen de €104 miljoen en €1,6 miljard. Met dit vooruitzicht, is er dit jaar veel meer koffie ingevoerd, blijkt uit cijfers van RaboResearch. De koffie-export van Brazilië - een land dat in verband wordt gebracht met ontbossing - naar Europa dit jaar gestegen met 64,9%. Hasselman-Plugge: "Dat zie je met cacao ook, dat er veel meer wordt geïmporteerd. Want wat nu geïmporteerd wordt, valt nog niet onder de wetgeving."
De kans bestaat dat er straks containers in de havens van Rotterdam en Antwerpen staan die niet verder mogen, maar of het een reële angst is dat er ook daadwerkelijk orders worden teruggestuurd, durft ze niet te zeggen. "Dat zullen we straks pas weten. Maar als je ziet wat een beetje retailer binnenkrijgt, dan gaat dat om tussen de 2.500 en 4.000 producten per week die in scope zijn van de EUDR. Tel daarbij alle andere producten op die binnenkomen; dat kan nooit op deze schaal gecheckt worden. Of producten tegengehouden worden als de documenten er niet zijn, vraag ik me af."
Uitstel nodig om verordening echt goed te implementeren
Ondanks de hoge kosten en de moeilijke uitvoerbaarheid, plus de kans dat producten waar ontbossing aan kleeft hun weg vinden naar andere markten op de wereld, juicht Hasselman-Plugge het wel toe dat Europa het voortouw neemt. Volgens haar is het alleen onverantwoord om de EUDR in te laten gaan terwijl de keten zo weinig tijd heeft gekregen om zich voor te bereiden. "Uitstel is zeker nodig om de verordening echt goed te implementeren. Wat wel duidelijk is vanuit de EUDR en de beschikbare documentatie is dat bedrijven een inventarisatie moeten hebben van de risicostatus van het EUDR due diligence-systeem van hun leveranciers. Hoe volwassen zijn de leveranciers als het gaat over het management van de ontbossingrisico's in hun keten en hoe hoog is het risico dat het niet goed beheerst wordt door de leverancier. Wij hebben als ImpactBuying hier het voortouw in genomen om dit sectorbreed op te pakken. Bedrijven moeten ook allemaal een EUDR due diligence-handboek kunnen laten zien. Het geeft bedrijven die aan de wet willen voldoen, ondanks dat er nog veel onduidelijk is, al wel de kans om op 30 december een start te hebben gemaakt."
© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.
