2022 werd gekenmerkt door de oorlog in Oekraïne, de energiecisis en de oplopende inflatie. Met Nadia Menkveld, sectoreconoom Agrarisch en Food bij ABN Amro, kijken we terug op de ontwikkelingen van het afgelopen jaar binnen de voedingsmiddelenindustrie en blikken we vooruit op 2023.
Hoe heeft de inflatie het afgelopen jaar doorgewerkt op de foodsector?
"Ik denk dat dit jaar écht in het teken stond van hogere kosten en oplopende inflatie. Dat begon wel al voor de oorlog in Oekraïne, de energie- en graanprijzen liepen al op, maar de oorlog heeft het zeker versterkt. Een van de sterkst in prijs gestegen producten is zonnebloemolie. De oorlog heeft overal in de keten doorgewerkt, ook op vlakken waar je er niet op zou rekenen. Dat kenmerkt dit jaar en dat duurt volgend jaar voort. Voeding was in november bijna 16% duurder, terwijl de totale inflatie juist minder hard oploopt. In food blijft het nog doorwerken. Dat komt ook omdat er meer aan de hand is. De vogelgriep die zorgt voor een lager aanbod en extremere weersomstandigheden geven volatielere oogsten en dat geeft druk op de prijs, zoals bij zuivel."
Veel voedingsmiddelenbedrijven zagen de omzet ook flink stijgen, vaak meer dan de inflatie...
"Je ziet dat omzetten stijgen, terwijl winsten gelijk blijven of dalen. Fabrikanten kunnen nu hogere prijzen krijgen voor producten die zij verkopen, maar de kosten zijn ook hoger. Er zijn wel grote verschillen tussen bedrijven. Er zijn er ook die een hogere winstmarge halen, maar dat zijn er echt niet zoveel. In deze tijd is het al bijzonder als je je marge op peil kan houden."
Terwijl de productie duurder wordt, is de druk op supermarkten groot om de prijzen zo laag mogelijk te houden. Worden ook in 2023 de onderhandelingen op het scherpst van de snede gevoerd?
"Ja dat denk ik wel. Elke supermarkt wil zijn aandeel behouden en consumenten niet kwijtraken. Als je minder te besteden hebt, wordt de prijs bij de keuze voor welke supermarkt en welk product belangrijker. Die onderhandelingen zullen supermarkten en fabrikanten echt scherp blijven voeren. Er werden één keer per jaar onderhandelingen gevoerd, dat is nu veel vaker. In een markt waar prijzen stijgen is dat voor fabrikanten heel relevant. Je moet elke keer terug naar de supermarkt: we hebben wel een prijsstijging doorgevoerd, maar het is toch niet genoeg. Als de prijzen van energie en grondstoffen weer wat lager zijn, zullen supermarkten ook proberen om prijzen te verlagen. Het belangrijkste is dat wordt samengewerkt, supermarkten hebben er ook niks aan als fabrikanten omvallen, producten moeten nog wel gekocht worden door consumenten. Die samenwerking hebben ze in 2022 ook echt wel laten zien. Natuurlijk zijn er altijd uitzonderingen en zijn onderhandelingen soms wat harder, maar je ziet dat je er meestal wel uit kan komen."
Tijdens corona wisten consumenten vaker de weg naar de ambachtelijke bakker te vinden. Hoe staat het er nu voor met hun marktaandeel?
"Alle bakkers hebben last van hoge gasprijzen, ze hebben gas nodig om brood te bakken. Een grotere industriële bakker heeft minder nodig per brood en hoeft in verhouding een minder grote kostenstijging door te voeren. In coronatijd zijn we wat vaker naar de ambachtelijke bakker gegaan. De consument had over het algemeen wat geld over en het prijsverschil was minder groot. Nu de voedingsmiddelenprijzen enorm stijgen, gaan consumenten op zoek naar goedkopere opties, brood in de supermarkt is minder hard gestegen in prijs. Doordat consumenten vaker brood in de super kopen, worden de kosten per brood voor de kleine bakker weer hoger en dan krijg je het vervelende risico dat je in een cirkel terecht komt dat we het weer iets duurder moeten prijzen. Wat we nu een beetje denken is dat ambachtelijke bakkers het aandeel dat ze hebben gewonnen tijdens corona weer aan het verliezen zijn."
Ook de oorlog in Oekraïne zelf heeft veel teweeggebracht, vooral in de graanhandel. Wat zijn de verwachtingen op dat gebied voor komend jaar?
"De graanprijzen zijn al een poos lager dan het hoogtepunt in mei. Rusland en Oekraïne exporteren weer wat volume. De oorlog in Oekraïne blijft heel belangrijk. Los van de oorlog is veel ook afhankelijk van het weer, we hebben veel droogte gekend. Klimaatverandering is heel belangrijk, het weer wordt extremer en daardoor zijn oogsten volatieler."
Er was een lichte krimp in de verkoop van vleesvervangers dit jaar, waar die markt de laatste jaren explosief groeide. Dat lijkt haaks te staan op het feit dat echt vlees relatief duurder is geworden.
"Wat heel opvallend is, is dat de prijs van vlees sterk is gestegen terwijl die van vleesvervangers echt gelijk is gebleven en nu in sommige gevallen goedkoper is dan vlees. De prijs is echter niet de enige factor waarop consumenten hun keuze baseren. Smaak en structuur spelen bijvoorbeeld ook een rol. Gaan consumenten andere keuzes maken? De Wageningen Universiteit houdt dat altijd bij en ik ben heel nieuwsgierig of mensen in 2022 en 2023 ook daadwerkelijk minder vlees eten."
"Vleesvervangers spelen een grote rol in de transitie naar 50/50 plantaardig en dierlijk. Dat is heel lastig voor elkaar te krijgen. Met vleesvervangers kunnen mensen wel hun gerechten eten, zoals spaghetti bolognese met vegagehakt. Maar de transitie hoeft niet alleen met vleesvervangers plaats te vinden. Mensen kunnen ook anders gaan koken, met bijvoorbeeld meer kikkererwten of bonen. Bij vleesvervangers is de groei er nog niet uit denken wij. Je ziet dat echt nog veel wordt geïnnoveerd. Ook staat er nog veel te gebeuren op langere termijn. Wat je ziet bij Those Vegan Cowboys, die een kaas hebben ontwikkeld met precisie fermentatie. Kweekvlees is er ook al, maar daar vormen de opschaling, de prijs, acceptatie door consumenten en goedkeuring door de EFSA nog hobbels."
De eier- en pluimveeprijzen zijn enorm gestegen. Hebben we de top bereikt?
"Eieren zijn in de supermarkt zo'n 20% in prijs gestegen. Pluimveehouders krijgen ongeveer het dubbele voor scharreleieren. De vraag is wat daar gaat gebeuren. We hebben nog nooit zo'n grote golf gezien van vogelgriep en het blijkt heel moeilijk te bestrijden. Ook gaan supermarkten in 2023 over op kip met het Beter Leven 1 ster-keurmerk. Dat betekent minder dieren per vierkante meter, trager groeiend, beperktere productie en wat duurder. Verduurzaming is ook een factor. Door stikstof is het moeilijk om een vergunning te krijgen om uit te breiden om aan Beter Leven 1 ster te voldoen. Ik weet niet of de prijzen verder stijgen, maar een enorme daling zie ik niet zo snel gebeuren."
Zo'n beetje alles werd het afgelopen jaar duurder voor de voedingsmiddelenindustrie, van grondstoffen tot verpakkingen, alleen de containerprijzen zijn op de meeste lijnen gedaald. Liggen de grootste prijsstijgingen nu achter ons?
"Het is heel lastig te zeggen wat er in 2023 gaat gebeuren. Energie is nu voorbij het hoogtepunt, maar staat nog steeds op een gigantisch hoog prijsniveau en blijft een volatiele factor. We weten niet wat volgend jaar gaat gebeuren. Energie zorgt ervoor dat alles in de keten duurder wordt: verpakkingskosten, verwarmen, koelen, het bepaalt veel. Daarnaast is het zo dat verstoringen in de toeleveringsketen, na de klap van corona, minder worden. Dat kan bijvoorbeeld bij verpakkingen helpen. Ook graanprijzen blijven volatiel. De melkprijs is internationaal al tijdje aan het dalen, op een gegeven moment kunnen we dat ook terugzien in supermarkten. Containerprijzen zijn flink aan het dalen, maar we weten ook dat de minimumlonen omhoog gaan, waardoor de arbeidskosten stijgen. Aan de ene kant zie je kosten en prijzen afnemen, maar andere stijgen ook weer."
© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.
